I. Tổng quan – Hoa mai là tượng trưng của sự mai mắn, tốt đẹp, một sự bắt đầu hoàn hảo và thịnh vượng cho một năm mới. Hoa mai còn có ý nghĩa xua đuổi những điều xấu xa, ko tốt đẹp cho một năm luôn được bình an, hanh thông và phát đạt.
– Trên đất nước Việt Nam, người ta thường biết đến hoa mai qua loại hoa mai vàng năm cánh đặc trưng xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai thiên nhiên hay mai bỗng nhiên chỉ có năm cánh, hoa nhỏ và thân cao lớn có lúc đạt đến chiều cao hơn chục mét, hương thơm thoang thoảng, lây lất mùi gỗ rất dễ chịu và mát, ko nồng và đậm như một số loài hoa khác. Nhưng thật ra trên thế giới có đa số hai mươi bốn loài thuộc họ mai bất kể là loại hoa mai có mấy cánh, nghĩa là chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ sắp giống như hoa đào của Trung quốc có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì, đoạn trơn láng, màu xanh, da bóng và mọc cao to như cổ thụ.
– Hoa mai tại Việt Nam mọc đa dạng ở miền Trung và miền Nam, đa phần là mai rừng ngẫu nhiên. Sau này người ta sử dụng 1 vài loại mai ghép lại với nhau và cho ra đời một loại mai nhân tạo đấy chính là mai giảo đa dạng cánh, số lượng cánh có thể lên đến hàng chục cho tới hàng trăm cánh xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và lớn. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong tự nhiên cũng có loài đạt tới số lượng cánh rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh). Mai trùng hợp có mùi hương bất chợt rất thơm và thường nực nồng vào buổi sáng và dần dần mất mùi vào những khoảng thời kì còn lại trong ngày. Có nhẽ vì buổi sáng sớm, nhiệt độ còn thấp, sương chưa tan nên hương thơm còn giữ lại trong ko khí, tới khi mặt trời lên, nhiệt độ tăng dần, sương tan hết cũng là lúc hương hoa cũng tản ra trong ko khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau lúc mặt trời lên cao.
II. Những loài hoa mai tại Việt Nam 1. Mai chủy Cũng là một loại mai rừng nhưng thân cây rất to, hoa đa dạng, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có tức thị chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
hai. Mai năm cánh Loại mai vàng mọc đa dạng tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho tới Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn, trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh bất chợt, hoa nhỏ, thân vừa và nở hoa không phổ thông và rậm như một vài loài mai khác mà nở thưa thớt. Nhưng nếu lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ thấy sắc hoa vàng nhãi nhép cả một khu rừng, cả một triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả một dòng suối. Hương thơm chan chứa và lan tỏa cả một vùng rộng lớn. Ở 1 vài ngọn núi thuộc đồng bằng sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng ít hơn và rải rác không hội tụ.
3. Mai núi Cũng là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh phổ biến hơn từ 12 cho đến 18 cánh, có lúc còn Ngoài ra. Mai này mọc trên những núi đá khô khốc và sống chính yếu bằng khá sương, nước mưa và nước ngầm trong lòng đất cộng với khí hậu ẩm ướt của miền núi. Loài mai này thường xuất hiện nhiều tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và nước bạn Campuchia.
4. Mai động, mai Sẻ Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng sắp biển. Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông lác đác. Nếu như chúng trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn nếu như có hơn năm cánh thì đúng là loại mai động. Mai động và mai sẻ mọc tản mạn trong khoảng các thức giấc trong khoảng Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5. Mai tầm gởi, mai Tỳ bà, mai Vương Là một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ lớn to, chúng sống bám vào thân cây, một phần hút hoạt chất trong khoảng đất, một phần hút chất dinh dưỡng trong khoảng cây mà chúng bám vào. Không giống các loại chùm gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai tầm gởi sống phân nửa dựa vào bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai tầm gửi có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cùng với những khối u khác thường. Chồi và tược cũng như hoa đâm ra trong khoảng những khối u đó. Hoa trổ hơi dày và khít thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6. Mai hương, mai thơm hay mai ngự Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn rất nhiều các loài mai khác. Mùi hương của nó rất đặc biệt và có nhẽ là nồng thắm hơn hầu hết các loài mai nên nó được gọi là mai hương cho đúng với tính chất đặc trưng của loài mai vàng năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có rất nhiều loại mai này mà người dân ở đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn là “Mai thơm” vì nó rất thơm, thơm hơn những loại mai thường nhật mà người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là “Mai ngự” vì nó được trồng trong cung và rất được hoàng thất mến chuộng dùng làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là “Mai ngự”.
7. Mai châu (Mai trâu) Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này to một cách lạ lùng, cánh lớn và rộng, màu vàng rực. Mỗi đóa hoa có các con phố kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành “mai châu”.
8. Mai liễu Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, thon dài như lá liểu nên được gọi là mai liễu.
9. Mai nhọn Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh hoa cũng có dạng hình như vậy.
10. Mai Cà Ná Là loại mai đặc trưng mọc tại lãnh hải Cà Ná thuộc thức giấc Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột, cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, trơn tru láng và có răng cưa quang đãng rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
>>Đọc thêm: Những loại thuốc kích rễ mai vàng hiệu quả nhất
11. Mai Vĩnh Hảo Vào địa phận của tỉnh giấc Bình Thuận, thuộc quận Tuy Phong, phường Vĩnh Hảo, nơi có nguồn nước khoáng ngẫu nhiên nức danh nhất Việt Nam là “Nước khoáng Vĩnh Hảo” thì có một loại mai vàng nữa cũng là loài đặc trưng của vùng này, ko khác gì mấy so với mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa danh nơi nó đang sống là “Mai Vĩnh Hảo”. Mai Vĩnh Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc thù rất lâu tàn.
12. Mai tứ quý Loài mai đặc trưng của vùng Nam bộ. Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau lúc cánh hoa rụng đi thì đài hoa còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm cánh hoa màu đỏ cũng tròn trĩnh và giống hình một đóa hoa mai. Do tính chất nở hai lần trên cùng một đóa nên người ta còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông lác đác nói quanh nói quẩn năm nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý thân sần sùi và đen. Có cây phát triển rất lớn và cao nhưng phần lớn là những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ kính và vững chắc.
13. Mai giảo Là loại mai có rất nhiều cánh được ghép lại từ phổ quát loại mai khác nhau trên cộng một cây mai. Mai giảo lấy gốc mai vàng làm chủ đạo sau đấy ghép nhánh của các loại mai khác vào để tạo ra đời một loại mai có cực nhiều cánh, không ít màu sắc trên cộng một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo mà chúng ta thấy không ít hiện nay trên thị phần mai tết.
III. Một số mai trên toàn cầu 1. Mai vàng Campuchia (Mai Cao Miên) Tên kỹ thuật là Ochna integerrima. Hoa mai có trong khoảng 5 tới 9 cánh, khi nở ra thì úp ngược về phía cuống hoa chứ không xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu vàng tái (sậm hầu hết cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam, đa số mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng là loài cây hoang dã cũng có phân bố ở 1 số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường sử dụng loại mai này để ghép thành mai giảo vì nó có khả năng cải thiện số lượng cánh lên rất cao. Ngoài ra mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và trắng.
hai. Mai vàng Nam Phi Có khoảng 12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna gồm những dạng cây lẽ và cây mọc thành bụi. Trong ấy có 2 loài phổ thông là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. 2 Loài này xuất hiện rất nhiều tại vùng Koppie. Loài Ochna pulchra cao khaong3 7m, vỏ cây thường có hiện tượng tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dại ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở gốc, phần thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có 2 màu vàng và hồng. Hơn thế nữa ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai tứ quý tại Việt Nam.
3. Mai vàng Myanmar Ở đất nước Phật giáo này có một loài mai mang tên kỹ thuật là Ochna serrulata sắp giống với loại mai Nam Phi. Tuy thế hình thức của hoa mai có khác tí chút ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai tứ quý, còn đó rất lâu trước lúc rụng hoàn toàn.
4. Mai vàng Indonesia Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Toàn bộ đều có nguồn gốc trong khoảng Châu Phi, tuy nhiên do địa chất không giống nhau nên chúng có mẫu mã to hơn mai Châu Phi. Có loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
>>Xem thêm: Bí kip giúp bạn cham soc mai vang trong chau tốt nhất
5. Mai vàng Madagascar Là loại mai có tên kỹ thuật là Ochna greveanum với năm cánh tròn trịa, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
6. Mai vàng Châu Phi – Khác với mai vàng Nam Phi vì nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên kỹ thuật khác là Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng thỉnh thoảng lại bỗng nhiên nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn. Cánh hoa dong dỏng dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.
– đó là 19 loại mai của Việt Nam và thế giới, trong đấy có loài thứ 4, thứ 6 và thứ 7 đã mang bảy cái tên không giống nhau theo cách gọi của dân gian Việt Nam. Ví như tính tổng cộng là có 24 loài mai trên khắp toàn cầu hoặc có thể còn phổ quát hơn nữa. Đúng là hoa mai rất phổ thông và phong phú chủng loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào là cây mai vì có đa dạng loại rất giống hoa mai nhất là hồng đào và bạch đào mà họ hay gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng cánh mai tròn và nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây y chang như cây đào nên thường gọi là đào chứ ko gọi là mai.